پیمانکاری ساختمان در بازار کسب و کار امروز، واژه‌ای است که به دفعات زیاد در میان مردم و افرادی که در حوزه مهندسی فعالیت انجام می‌دهند بکار می‌رود و شرایط و ضوابط آن در قرارداد پیمانکاری ساختمان منعقد می‌شود.
قراردادهای پیمانکاری ساختمان در انواع مختلفی منعقد می‌شوند که با توجه به شرایط پروژه و هدف و شرایط کارفرما و سازنده پروژه نوع قرارداد تعیین می‌شود. ما در این مطلب به انواع پیمانکاری ساختمان و وظایف یک پیمانکار ساختمان می‌پردازیم.

پیمانکاری ساختمان و قرارداد پیمانکاری ساختمان چیست؟

پیمانکاری ساختمان مجموعه حقیقی یا حقوقی است که فعالیت‌هایی اعم از: تهیه، ساخت، حمل و نقل و اجرا را با اشخاص حقیقی یا حقوقی منعقد می‌کند و مسئولیت‌های آن را نیز می‌پذیرد.
پیمانکاری مجموعه‌ای از خدمات پیمانی و اجرایی است که در راستای کلیه عملیات مربوط به پروژه‌های راه و ساختمان مانند خاکبرداری، خاکریزی، زیرسازی، جدول‌گذاری، آسفالت، عایق‌کاری، شرکت در مناقصات و مزایدات دولتی و خصوصی انجام می‌شود. شرکت‌های پیمانکاری ساختمان در هر زمینه‌ای از عمرانی و ساختمانی فعالیت دارند. الزاماً مهندسان شرکت‌های ساختمانی به مهندسین عمران ختم نمی‌شوند بلکه بک شرکت ساختمانی مهندسی عمران، طراح، معمار ، مهندسی برق، مهندس کشاورزی، مهندسی مکانیک و غیره را را در برمی‌گیرد. این مهندسین بسته به نوع فعالیت شرکت‌های ساختمانی با شرکت موردنظر همکاری خواهند داشت.
قرارداد پیمانکاری ساختمان بین ارکان یک پروژه یعنی کارفرما، پیمانکار و مهندس مشاور منعقد می‌شود. این قرارداد شامل مجموعه اسناد و مدارکی است که در موافقت‌‌نامه درج می‌گردد و دربرگیرنده سندی است که مشخصات اصلی قرارداد پیمانکاری یا پیمان (مانند مشخصات دو طرف قرارداد، موضوع پیمانکاری، مبلغ و مدت زمان پیمان و شرایط فورس ماژور در آن ذکر می‌‌شود). مورد بعدی در قرارداد، شرایط عمومی قرارداد پیمانکاری است که یک چارچوب کلی است که بسیاری از تکالیف، حقوق و مسئولیت‌های کارفرما و پیمانکار در آن قید شده است. این شرایط باید در تمامی قراردادهای پیمانکاری رعایت شود و اساساً هیچ‌گونه تغییری نباید در آن‌ها ایجاد شود.
مورد بعدی شرایط خصوصی پیمان است که به ‌منظور تکمیل شرایط عمومی تنظیم می‌شود. موارد آورده شده در شرایط خصوصی، هیچ‌گاه نباید موارد شرایط عمومی را نقض کند.

کارفرما در این قرارداد شخص حقوقی است که معمولاً یک طرف امضاکننده‌ پیمان است. این شخص عموماً عملیات موضوع پیمان را بر اساس اسناد و مدارک پیمان، به پیمانکار واگذار می‌کند.

در واقع کارفرما، پیمانکار را به عنوان نماینده خود در مدیریت و اجرای پروژه معرفی می‌کند که تمام وظایف و مسئولیت‌های پیمانکار اعم از تهیه نقشه‌ها و و دریافت مجوزهای ساخت، تهیه مصالح و ماشین آلات و استخدام پیمانکاران جز (دست دوم)، محوطه سازی و حذف فضاهای کارگاهی همچنین حفظ امنیت تمامی پرسنل کارگاهی و مسایل محیط زیستی به عهده شرکت پیمانکاری می‌باشد. که این تعهدات فی‌مابین کارفرما و پیمانکار تحت قالب قرار داد مدیریت پیمان شکل می‌گیرد.

پیمانکار ساختمان به چه کسی می‌گویند؟

به‌طور کلی پیمانکار به شخصی اطلاق می‌شود که در ضمن عقد قرارداد، انجام هرگونه عمل و یا فروش را با شرایط مندرجه در قرارداد در قبال مزد یا بها و به مدت معین تعهد نماید. لذا پیمانکار ساختمان شخصی حقیقی یا حقوقی است که اجرای پروژه‌های مختلف ساختمانی را بر اساس قرارداد با مبلغ مشخص‌شده و در زمان معین‌شده در قرارداد پیمانکاری ساختمان به انجام می‌رساند. پیمانکاران بر اساس تخصص‌هایی که دارند به انجام عملیات مختلف ساختمانی می‌پردازند.

پیمانکار ساختمان، فردی است که درگیر برنامه ریزی، توسعه دادن و هماهنگ‌سازی فعالیت‌هایی است که در طی فرآیند ساخت انجام می‌شود. پیمانکار ساختمان بر کل فعالیت‌های مرتبط با ساخت و ساز نظارت داشته و اطمینان حاصل می‌کند که تمام اقدامات لازم در راستای تکمیل پروژه در حال انجام است.

۱۰ وظیفه مهم یک پیمانکار ساختمان

قراردادهای پیمانکاری ساختمان از هر نوعی که باشند به صورت کلی پیمانکار ساختمان موظف است تا موارد مشخصی را در اجرای عملیات عمرانی رعایت نماید.
از جمله مهم‌ترین تعهدات پیمانکار ساختمان عبارت است از:
۱. برنامه‌ریزی برای پیش‌بردن پروژه ساخت و ساز
۲. برنامه‌ریزی از استخدام کارکنان تا تعیین یک جدول زمانی مرحله به مرحله که تمامی فعالیت‌های لازم از ابتدا تا انتهای پروژه را در برگیرد
۳. پیمانکار در اجرای کلیه مراحل اجرایی ساختمان باید پای‌بند به نقشه‌های فنی و اجرایی تهیه شده باشد
۴. پس از بررسی نقشه‌های اجرایی در صورتی که مشکلی برای اجرا وجود داشت پیمانکار باید موارد لازم را با مشاور یا کارفرمای پروژه مطرح کند.
۵. پیمانکار ساختمان بایستی تمامی قوانین و ضوابط مربوط به ساخت‌وساز را بداند و توجه داشته باشد که بسته به مکان و زمان ساخت و ساز، قوانین ممکن است متفاوت باشند.
۶. از وظایف پیمانکار می‌باشد که توجه داشته باشد همه اقدامات در راستای ساخت و ساز به شیوه‌ای قانونمند انجام می‌شوند.
۷. در حین انجام پروژه، پیمانکار ساختمان مسئول بازبینی و نظارت بر پیشرفت‌ها و تغییرات می‌باشد.
۸. پیمانکار بایستی پروژه را از نزدیک دنبال کند و در صورت لزوم تغییرات لازم را اعمال نماید.
۹. پیمانکار موظف به رعایت کلیه مقررات ایمنی و مسئولیت در برابر بروز هر نوع حادثه می‌باشد.
۱۰. رعایت تمامی موارد مربوط به حفظ امنیت کارگاه و تهیه وسایل خدماتی و حفاظتی برای کارگران برعهده پیمانکار پروژه است.

انواع قرارداد پیمانکاری ساختمان

گفتیم که قرارداد پیمانکاری ساختمان یا قرارداد مقاطعه‌کاری ،  قراردادی است که در آن کارفرما یا مالک، شخص یا یک شرکت ساختمانی را برمی‌گزیند تا مسئولیت و مدیریت اجرای پروژه ساختمانی را بر عهده گیرد. چنانچه قرارداد ساخت و قراردادهای پیمانکاری مخالف صریح قانون نباشند به اَشکال مختلفی بین پیمانکار و کارفرما منعقد می‌شوند از جمله:

۱. پیمان مدیریت یا مدیریت پیمان (درصدی)

مديريت پيمان به‌معنای به استخدام درآوردن يک شخص حقيقی يا حقوقی برای اجرای صفر تا صد يک پروژه ساختمانی است که دستمزد پيمانکار بر اساس درصدی از هزينه ساخت مصالح و دستمزدها صورت می‌گیرد. بنابراین تعیین کلیه روش‌های اجرای پروژه و استخدام نیروها به عهده پیمانکار پروژه می‌باشد. در این روش شخص یا شرکت پیمانکار بابت مدیریت پروژه و تخصص درصدی از هزینه کل که شامل هزینه اجرا و تهیه مصالح و دستمزد است را دریافت می‌کند ولی قبل از هزینه‌های صورت گرفته در پروژه باید توافق طرفین قرارداد جلب شود.

معمولا از طرف کارفرما مدیر مالی پروژه معرفی می‌گردد تا نظارت دقیق بر کلیه هزینه‌های ساخت پروژه داشته باشد.

در قرارداد پیمانکاری درصدی ساختمان، سود و مزایا برای هر دو طرف خواهد بود و در درجه اول کارفرما هیچ هزینه اضافی به پیمانکار پرداخت نمی‌کند و فقط هزینه نیروی انسانی و ماشینی و هزینه مصالح را پرداخت می‌کند آن هم با پیش فاکتورهای تایید شده از طرف کارفرما.
از مزایای قرارداد مدیریت پیمان (درصدی) این است که کلیه هزینه‌ها کاهش چشمگیری می‌یابد و مدیریت هزینه نیز با کارفرما خواهد بود. از طرفی شرکت ساختمانی هزینه‌ای بابت اجرای پروژه پرداخت نمی‌کند و تعهدات را بر عهده نخواهد داشت و فقط برای تخصص در مدیریت نیروهای کار آمد سودی به صورت درصدی از کل هزینه‌های اجرای پروژه دریافت می‌کند.

۲. پیمانکاری ساختمان امانی

این روش معمولا در پروژه‌های کوچک که نیاز به اتمام سریع پروژه است به کار گرفته می‌شود. در این روش دستگاه اجرایی یا کارفرما فرد یا افراد مورد اعتمادی را انتخاب می‌نماید و مسئولیت و مدیریت اجرای پروژه را بر عهده آنها می‌گذارد.
در روش پیمانکاری امانی هیچ قراردادی با پیمانکاران خارجی بسته نمی‌شود و تمام مسئولیت‌های پروژه بر عهده کارفرما می‌باشد و او تمامی مصالح و ماشین آلات را تامین می‌کند و مدیریت اجرا نیز به عهده اوست.
به‌طور کل می‌توان گفت که واحد امانی از هزینه‌های کارگاه هیچ نفع و سودی نخواهد برد و به دلیل استخدام فقط حقوق از کارفرما دریافت می‌کند و از مزایای این روش این است که سود شرکت پیمانکار عمومی حذف می‌شود.

کلیه هزینه‌هایی که واحد یا شخص امانی در نظر می‌گیرد به عهده کارفرما یا دستگاه اجرایی است.

۳. پیمانکاری ساختمان دستمزدی

پیمان‌های دستمزدی قراردادهایی هستند که در آن تهیه مصالح مورد نیاز اجرای پروژه به عهده کارفرما است و اجرای عملیات بر عهده شرکت پیمانکاری صورت می‌گیرد .بنابراین در این‌گونه پیمان‌ها شرکت پیمانکار از بابت اجرای عملیات فقط دستمزد اجرا دریافت می‌کند.
در این نوع از قرارداد تهیه وسایل و ابزارآلات بر عهده شرکت پیمانکار است .این نوع پیمان بیشتر به نفع طرفین یعنی کارفرما و پیمانکار ساختمان خواهد بود. به دلیل اینکه کارفرما مصالح را با توجه به سلیقه و تشخیص خود از لحاظ نوع و جنس و تعداد آن تهیه می‌کند و آنها را بر اساس بودجه خود تعیین می‌کند و هر موقع نیز مشکل مالی برخورد کرد می تواند کار را تعطیل نماید .چون شرکت پیمانکار نیز فقط دستمزد نیروی انسانی را پرداخت می کند ،در صورت تعطیلی کار به خاطر مشکلات مالی چندان مشکلی پیش نخواهد آمد.

۴. پیمانکاری ساختمان مقطوع

در این روش پیمانکار به دو ۲ شیوه عمل می‌کند.
۱. پیمانکار توافق می‌کند که در مقابل دریافت مبلغی، کل عملیات موضوع پیمان را به اتمام برساند.
۲. پیمانکار توافق می‌کند که در ازای دریافت مبلغ معین برای هر واحد کاری که انجام می‌دهد موضوع عملیات قرارداد را انجام دهد.

۵. قرارداد پیمانکاری ساختمانی بدون مصالح

در نمونه قرارداد پیمانکاری ساختمانی بدون مصالح، تأمین مصالح مورد نیاز اجرای عملیات ساختمانی جهت اجرای کامل کلیه عملیات ساختمانی از قبیل بنای ساختمان، تأسیسات برقی، تأسیسات سرمایشی و گرمایشی، تأسیسات مکانیکی، محوطه سازی، حصارکشی، راه اندازی و تحویل بخش های مربوطه به تأسیسات بر عهده پیمانکار نمی‌باشد.
مشخصات فنی و تکنیکال پروژه بر مبنای نقشه‌ها و دستورالعمل‌های صادره از سوی کارفرمای پروژه خواهد بود، که وظیفه اخذ کنترل و تأیید کیفیت مصالح و پیشرفت فیزیکی آن را مطابق با برنامه زمان‌بندی شده انجام خواهد گرفت.

۶. قرارداد پیمانکاری ساختمانی با مصالح

در این نمونه قرارداد، اجرای کامل کلیه عملیات ساختمانی از قبیل بنای ساختمان، تأسیسات برقی، تأسیسات سرمایشی و گرمایشی، تأسیسات مکانیکی، محوطه سازی، حصارکشی، راه اندازی و تحویل بخش‌های مربوطه به تأسیسات و تمامی مصالح مورد نیاز در انجام موضوع قرارداد در مدت تعیین‌شده توسط پیمانکار تأمین می‌گردد.