همانطور که می‌دانید قیمت‌هایی که در فهرست بها محاسبه شده بر اساس موقعیت منطقه‌ای است که در آن نیروی انسانی، مصالح و ماشین آلات به راحتی در دسترس است. حال تصور کنید قرار است در یک منطقه دور افتاده ساختمانی صنعتی احداث شود. با توجه به اینکه تهیه مصالح و رساندن آن‌ها به محل پروژه در چنین حالتی هزینه بیشتری از انجام همان پروژه در مرکز شهر دارد، پس چطور می‌توان برآورد هزینه را انجام داد؟ اینجاست که استفاده از ضریب منطقه ای به عنوان یکی از ضرایب فهرست بها مطرح می‌شود.

ما در این مقاله ابتدا ضریب منطقه ای را تعریف کرده و سپس بخشنامه آن را تفسیر کرده‌ایم. در ادامه می‌گوییم که نحوه اعمال ضریب منطقه ای چگونه است.

ضریب منطقه ای چیست؟

فرض کنید در منطقه ای دور افتاده مثلا یکی از روستاهای اطراف استان خراسان جنوبی قرار است کارخانه‌ای احداث شود. برای برآورد هزینه انجام چنین پروژه ای به سراغ فهرست بها می‌رویم تا قیمت ردیف فعالیت‌های پروژه را استخراج کنیم. قیمت‌های مشخص شده در فهرست بها با توجه به هزینه‌های مناطق شهری که دسترسی خوبی به امکانات مورد نیاز برای ساخت و ساز دارند مثل تهران مشخص شده است ولی این قیمت‌ها باید در تمام شهرها و با توجه به نوع پروژه مورد استفاده قرار گیرد. برای پروژه‌ای که دسترسی به امکانات بسیار سخت و پر هزینه تر است، از مفهومی به نام ضریب منطقه ای استفاده می‌کنیم.

ضریب منطقه ای عددی است که توسط سازمان برنامه و بودجه در بخشنامه‌ای به نام، ضریب های منطقه ای کارهای پیمانکاری برای هر منطقه مشخص شده و در محاسبات اعمال می‌شود. با اعمال این ضریب که عددی بزرگتر از یک است قیمت‌ ردیف‌های فهرست بها با توجه به منطقه‌ای که پروژه در حال انجام است محاسبه می‌شود. در واقع ضریب منطقه ای هزینه اضافی که برای تامین کالا و خدمات در مناطق دور افتاده تر تحمیل می‌شود را محاسبه می‌کند.

ضریب منطقه ای با توجه به شرایط محلی، میزان برخوداری، فاصله از مراکز اصلی شهر و قابلیت دسترسی به امکاناتی از جمله نیرو‌ی کار و مصالح برای مناطق مختلف جغرافیایی ایران مشخص می شود.

بخشنامه ضریب منطقه ای

پیش از بررسی بخشنامه ضریب منطقه ای لازم است بدانید که این ضریب در پیوست چهارم فهرست بهای پایه سال 1387 وجود داشت و برای برآورد هزینه در محاسباتی که مهندس مشاور انجام می‌داد با توجه به منطقه اعمال می‌شد. اما از سال 1387 این ضریب از فهرست بها حذف شد. به طوری که تا سال 1394 هیچ استفاده‌ای از این ضریب صورت نمی‌گرفت.

اما بخشنامه اعمال ضریب منطقه ای مجددا در تاریخ 1394/04/30 با شماره 94/69416 از طرف سازمان برنامه و بودجه ابلاغ شد. در این بخشنامه به استناد آیین نامه استانداردهای اجرایی، موضوع ماده (23) قانون برنامه و بودجه و نظام فنی و اجرایی کشور، جدول ضریب‌ های منطقه ای کارهای پیمانکاری مشخص شد تا برای برآورد هزینه کارهایی که بعد از ابلاغ این بخشنامه تهیه می‌شوند، استفاده شود.

در نهایت ضریب منطقه ای با ابلاغ فهرست بهای واحد پایه سال 1401 و در پیوست چهارم آن مجددا به فهرست بها اضافه گردید.

در ابتدای پیوست چهارم و پیش از جداول ضریب منطقه ای، گفته شده که این ضرایب برای کدام موارد قابل استفاده هستند. این موارد عبارتند از:

1) ضریب منطقه ای صرفا برای پروژه هایی اعمال می‌شود که اسناد مناقصه آن‌ها (ارجاع کار) بعد از ابلاغ این بخشنامه منتشر می‌شود.
2) ضریب منطقه ای موضوع این بخشنامه به کارهایی که اسناد مناقصه آنها منتشر شده یا پیمان‌هایی که پیش از تاریخ این بخشنامه منعقد شده‌اند تعلق نمی‌گیرد.
3) ضریب منطقه ای برای پروژه‌هایی که در مناطق مختلف قرار می‌گیرند مثل پروژه‌های خطی، بر اساس میانگین وزنی ضریب‌های منطقه ای به نسبت حجم کار در مناطق مختلف در مرحله برآورد محاسبه شده و مبنای عمل قرار می‌گیرد.

4) محدوده جغرافیایی استان، شهرستان و بخش مطابق نقشه تقسیمات کشوری است.

نحوه اعمال ضریب منطقه ای در فهرست بها

حالا که با مفهوم این ضریب آشنا شدید و علت استفاده از آن در محاسبات را فهمیدید به سراغ نحوه اعمال ضریب منطقه ای در فهرست بها می‌رویم.

در ابتدا و زمان برآورد هزینه اجرای کار، مهندس مشاور، ضریب منطقه‌ای را با توجه به منطقه پروژه از جداول ضریب های منطقه ای کارهای پیمانکاری که در بخشنامه آن آورده شده استخراج می‌کند. همانطور که گفتیم برای مشخص شدن ضریب منطقه ای باید به استان، شهرستان و بخشی که پروژه در آن قرار دارد توجه کنیم.

مثلا برای بخش مرکزی شهرستان زیرکوه استان خراسان جنوبی در فهرست بهای واحد پایه رشته ابنیه ضریب 1.18 دیده شده است. یعنی پس از اینکه تمام ردیف‌ها در صورت وضعیت به صورت مالی و سپس خلاصه مالی در آمد، عدد حاصل در این ضریب و همچنین ضریب بالاسری ضرب شده و با هزینه تجهیز کارگاه جمع می‌شود.

ضرایب منطقه ای می‌تواند در هر بخش از شهر و در رشته‌های مختلف عدد متفاوتی باشد.

یک نکته مهم:

اگر در قرارداد، اعمال ضریب منطقه ای قید شده باشد، یعنی برآورد هزینه‌ها با اعمال ضریب منطقه ای انجام گیرد، پیمانکار می‌تواند در صورت وضعیت‌ها و آیتم‌های فهرست بها این ضریب را اعمال کند. اما در صورتی که در قرارداد و برآورد هزینه، ضریب منطقه ای در نظر گرفته نشود، پیمانکار نمی‌تواند در تنظیم صورت وضعیت‌ها این ضریب را اعمال کند. چرا که اصولا پیمانکار در ابتدا برای پیشنهاد قیمت، نبود ضریب منطقه ای را در نظر گرفته و عدد بالاتری را اعلام کرده است.

جمع بندی

ضریب منطقه ای عددی است که توسط سازمان برنامه و بودجه برای هر منطقه از کشور مشخص شده و هدف آن جبران هزینه اضافی است که برای اجرای پروژه در مناطق دور افتاده و دورتر از امکانات تحمیل شده است. در این مقاله درباره بخشنامه ضریب منطقه‌ای، نحوه استخراج آن از جداول ضرایب و همچنین چگونگی اعمال آن در محاسبات صحبت کردیم.