مشاغل زیادی وجود دارند که به‌صورت شبانه‌روزی فعالیت می‌کنند. برخی از کارخانه‌ها، کارگاه‌ها و مراکز دولتی فعالیت خود را حتی در شب نیز متوقف نمی‌کنند. بنابراین تمام این مشاغل به کارمندان و کارگرانی نیاز دارند که در طول شب نیز مشغول به‌کار باشند. به این موضوع تحت عنوان شب کاری و یا شیفت شب در قانون کار اشاره شده و قوانین مختلفی برای آن به تصویب رسیده است. در این متن به بررسی دقیق این مشاغل، نرخ و محاسبه شب کاری خواهیم پرداخت. همراه ما باشید.

تعریف شب کاری

افراد شاغل در طول روز حداقل ۸ ساعت از زمان خود را در اختیار کارفرما قرار داده و به فعالیتی مشغول می‌شوند که بر طبق قرارداد، به آن‌ها محول شده است. مهم‌ترین و اصلی‌ترین قوانین این حوزه در سال ۱۳۵۹ تصویب شد و بر طبق آن هر فرد شاغل، در طول روز باید ۸ ساعت و در طول هفته ۴۴ ساعت را به‌صورت کامل در محیط کار حضور داشته باشد و یا در محل تعیین‌شده بر طبق نظر کارفرما، فعالیت‌های لازم را انجام داده و وظایف خود را انجام دهد.

این ساده‌ترین تعریف نسبت به ساعت کاری است که معمولا در طول روز و از ابتدای صبح آغاز شده و پس از ۸ ساعت، به‌اتمام می‌رسد. با توجه به گسترش جوامع و افزایش روز افزون نیاز مردم به خدمات مختلف و به‌صورت شبانه‌روزی، برخی شغل‌ها باید به‌صورت مداوم به ارائه خدمات و یا تولید محصولات بپردازند تا نیاز جامعه را برطرف کنند. همین موضوع سبب شده که شیفت کاری شب نیز ایجاد شود.

بر طبق تصویب قانون، فعالیت نیروهای کار از ساعت ۲۲ شب الی ۶ صبح، شب کاری نامیده می‌شود. 

تمام افرادی که در تمام این ساعات و یا حتی بخشی از آن، فعالیت می‌کنند؛ افراد شاغل در شیفت شب هستند و قوانین پرداختی به آن‌ها نیز به‌صورت مجزا و مشخص در قانون ذکر شده است.

نحوه‌ی محاسبه نرخ شب کاری

شب کاری اَشکال گوناگونی دارد و برخی از افراد به‌صورت دائم در شیفت شب مشغول به کار هستند و برای برخی دیگر، به‌صورت نوبتی است. بر طبق ماده ۵۸ قانون کار، فوق‌العاده شب کاری به افرادی تعلق می‌گیرد که کارشان در طول ماه گردش نداشته و به‌صوت دائم در شیفت شب مشغول به کار هستند.

این افراد علاوه بر دست‌مزد عادی خود، ۳۵ درصد اضافه بر مزد نیز دریافت خواهند کرد. البته برای برخی افراد این گونه است که تمام شیفت شب مشغول به کار نیستند و تنها بخشی از شیفت کاری آن‌ها در ساعات شیفت شب قرار دارد.

محاسبه حقوق این افراد نیز بر طبق قانون کار، با توجه به این موضوع محاسبه خواهد شد و ساعاتی را که در شیفت شب مشغول به کار هستند، با ۳۵ درصد دست‌مزد بیشتر محاسبه می‌شود.

کارگران شاغل در شیفت شب، همانند سایر کارگران عادی باید در روز جمعه تعطیل باشند، در صورتی که این افراد جمعه شب‌ها در محل کار خود حاضر شده و شب دیگری را به‌عنوان تعطیلی عادی خود به استراحت بپردازند، برای همان جمعه شب، علاوه بر دست‌مزد اضافه شب‌کاری، باید از ۴۰ درصد حق روز تعطیلی هفتگی بهره برده و این مورد نیز به مبلغ دست‌مزد آن‌ها اضافه خواهد شد.

البته این موضوع به همین مورد محدود شده و نهایت اضافه دست‌مزد فرد شاغل در شیفت شب، ۷۵ درصد بیش از حقوق عادی خواهد بود که مجموع فوق‌العاده شب‌کاری به میزان ۳۵ درصد و فوق‌العاده جمعه شب به میزان ۴۰ درصد است. لازم به ذکر است که برای کارگران شاغل در شیفت شب و کارگران شاغل در محیط‌ های سخت و خطرناک (که این مشاغل به‌صورت کامل از سوی قانون‌گذار تعیین شده)، اضافه کاری ممنوع و خطرناک است و کارفرما نمی‌تواند هیچ‌گونه کار اضافه‌تری را به آن‌ها بسپارد.

زمان آغاز و پایان شب کاری

همان‌گونه که پیش از این اشاره کردیم، زمان آغاز شیفت شب ساعت ۲۲ و زمان اتمام آن ۶ صبح است. بنابراین تمام افرادی که زمان فعالیت‌شان در این بازه باشد، مشمول قوانین شیفت شب خواهند بود. البته ممکن است در برخی از کارگاه‌ها یا کارخانه‌ها، شیفت اول کاری از ساعت ۶ صبح الی ۲ بعد از ظهر و شیفت بعدی از ۲ بعد از ظهر الی ۱۰ شب باشد. در این حالت هر دو شیفت به‌عنوان شیفت کاری روزانه تلقی شده و نیروهای کار نمی‌توانند از مزایای شب‌کاری بهره ببرند.

مزایای کار در شیفت شب

شب کاری و فعالیت مداوم در شب، باعث کاهش عملکرد افراد در طولانی‌مدت شده و عواقب زیادی بر سلامت جسمانی افراد دارد. به همین خاطر است که برای این نوع کار، دست‌مزد بیشتر در نظر گرفته شده و شاید مهم‌ترین مزیت شب کاری را باید پرداخت ۳۵ درصد حقوق بیشتر بدانیم.

البته برخی از افراد به دلیل ساعت خواب متفاوت خود، ترجیح می‌دهند به‌صورت دائم در شیفت شب فعالیت کنند و از زمان خود در روز برای استراحت و انجام سایر کارها استفاده نمایند و به همین دلیل، ساعت کاری خاص خود را به‌عنوان بهترین و اصلی‌ترین مزیت آن در نظر می‌گیرند.

جمع بندی

با وجود تمام این موارد و ذکر مهم‌ترین مزایا و قوانین شب کاری در قانون، ممکن است هیچ‌کدام از این مزایا در قرارداد شما ذکر نشده باشد و هیچ حق و حقوقی را برای شب کاری دریافت نکرده باشید. در این صورت باید بدانید که قوانین ذکر شده در قانون کار، آمره بوده و بدون نیاز به توافق یا تایید کارفرما نیز قابلیت اجرا دارند. به همین دلیل حتی اگر هیچ‌کدام از این موارد در قرارداد شما ذکر نشده باشد، کارفرما موظف به پرداخت دست‌مزد شب کاری بوده و در صورت امتناع کارفرما، می‌توانید برای شکایت از کارفرما به مراجع قانونی مراجعه کنید.