برای اجرای موضوع پیمان ، پیمانکار بایستی اقدامات مقدماتی را آغاز کند و از آنجا که نمی توان کارفرما باید قسمتی از مبلغ پیمان را بدواً به عنوان پیش پرداخت به پیمانکار پرداخت نماید تا بتواند این هزینه ها و مخارج را تامین نماید .
لذا پیش پرداخت یکی از مواردیست که در شرایط عمومی پیمان برای تقویت بنیه مالی پیمانکاران جهت شروع عملیات اجرایی پروژه های عمرانی و غیر عمرانی در نظر گرفته شده و کارفرمایان را موظف به پرداخت آن نموده است .
در تعریف ، پیش پرداخت مبلغی است که قبل از تحویل کالا یا خدمات به صورت غیر قطعی در وجه ذینفع پرداخت میگردد . این مبلغ عموما صرف خرید ماشین آلات ، تجهیزات و مصالحی می گردد که پیمانکار در اجرای پروژه نیازمند آنها می باشد . در ادامه به تفصیل به توضیح مسائل مربوط به پیش پرداخت در قراردادهای پیمانکاری می پردازیم .

میزان پیش پرداخت
از اولین مطالبی که در مورد پیش پرداخت مطرح میشود ، میزان آن می باشد . مطابق بخشنامه آیین نامه تضمین معاملات دولتی ، مبلغ پیش پرداخت میتواند از 15% تا 25% مبلغ اولیه پیمان در نظر گرفته شود که میزان دقیق آن در شرایط خصوصی پیمان ذکر میگردد . عموما در قراردادهای پیمانکاری این میزان معادل 20% مبلغ اولیه پیمان لحاظ میگردد و حتی در برخی قرارداد ها مشاهده شده است که کارفرمایان از پرداخت پیش پرداخت طفره رفته و یا خود را مختار به پرداخت و یا عدم پرداخت آن می نمایند .
تضامین پیش پرداخت
از آنجا که طبق تعریف ، پیش پرداخت مبلغی است که قبل از تحویل خدمات به پیمانکار پرداخت میگردد
، لذا کارفرمایان پیش از پرداخت پیش پرداخت ، جهت حصول اطمینان از مصرف صحیح آن در راستای اهداف پروژه ، اقدام به اخذ تضمین از پیمانکار می نمایند .
تضامین معتبر برای اخذ پیش پرداخت عبارتند از :
1) ضمانتنامه معتبر بانکی
2) ضمانت نامه صادر شده از طرف موسسات بیمه گر دارای صلاحیت
3) گواهی خالص مطالبات قطعی تائید شده قراردادها از سوی دستگاه های اجرایی و ذی حسابان مربوط برای همان دستگاه اجرایی مطابق کاربرگ های پیوست که تایید شده به مهر دفتر هیئت دولت است .
4) اوراق مشارکت بی نام تضمین شده بانک ها و دولت با قابلیت بازخرید قبل از سررسید
5) وثیقه ملکی معادل 85% ارزش کارشناسی رسمی آن
6) ضمانت نامه های صادره توسط صندوق نوآوری و شکوفایی و صندوق های پژوهش و فناوری غیر دولتی
البته لازم بذکر است که کارفرما تحت شرایطی می تواند بجای تضامین فوق ، از پیمانکار سفته دریافت نماید . این شرایط عبارتند از :
1) سفته باید با امضای صاحبان امضای مجاز شرکت پیمانکار باشد .
2) مبلغ پیش پرداخت بجای اینکه به حساب مستقیم پیمانکار واریز گردد ، به حساب مشترک کارفرما و پیمانکار واریز میگردد تا با نظارت کارفرما صرف هزینه های پروژه گردد .
3) پیمانکار موظف است ماشین آلات خریداری شده از محل این پیش پرداخت را در رهن کارفرما قرار دهد و تا تسویه بدهی خود بابت پیش پرداخت دریافتی ، حق خارج کردن آنها را بصورت سرخود از کارگاه را ندارد .

نحوه پرداخت و مستهلک نمودن پیش پرداخت

عموما پیش پرداخت قراردادهای پیمانکاری در سه قسط به شرح ذیل به پیمانکار پرداخت می گردد :
– مبلغ قسط اول معادل 40% مبلغ کل پیش پرداخت پس از تحویل کارگاه به حساب پیمانکار منظور میگردد . جهت دریافت قسط اول ، پیمانکار باید پس از ابلاغ صورتجلسه تحویل کارگاه ، نامه درخواست خود را به مشاور ارسال نماید . مشاور درصورت تائید ، مراتب را به اطلاع کارفرما رسانده و پس از تائید ، کارفرما با دریافت تضمین تعیین شده در شرایط خصوصی پیمان ، وجه مربوطه را به حساب پیمانکار واریز می نماید .
– قسط دوم معادل 30% مبلغ کل پیش پرداخت می باشد که پس از تحویل تجهیز کارگاه که طبق شرایط تعیین ‏شده در اسناد ‏ارجاع کار و قرارداد برای شروع عملیات لازم است به حساب پیمانکار منظور می گردد .
برای دریافت قسط دوم پیش پرداخت پیمانکار لازم است مطابق موارد مندرج در شرایط خصوصی پیمان اقدام به تجهیز کارگاه نموده و پس از تکمیل تجهیز متناسب ، مراتب را کتبا به اطلاع مهندس مشاور برساند و مانند بند قبل پس از تائید کارفرما با ارائه تضمین ، وجه مربوطه به حساب پیمانکار واریز می گردد .
– قسط سوم معادل 30% ‏مبلغ پیش پرداخت بوده که ‏پس از انجام 30% مبلغ اولیه پیمان طبق صورت وضعیت های موقت ‏بدون احتساب مصالح پایکار‎‏ ، به حساب پیمانکار منظور می گردد .‏

پس از واریز پیش پرداخت ، وجه آن بصورت مستمر از صورت وضعیت های کارکرد موقت پیمانکار کسر میگردد . بدین صورت که پس از واریز اقساط اول و دوم (معادل هفتاد درصد پیش پرداخت) نسبت ‏مبلغ کل ‏پیش پرداخت به مبلغ اولیه پیمان از مبلغ ناخالص تمام صورت وضعیت های موقت (به ‏استثنای تعدیل، ‏مابه التفاوت نرخ مصالح و پرداخت های مشابه) کسر می شود و بعد از واریز قسط ‏سوم، معادل یکصد و ‏چهارده درصد نسبت کل پیش پرداخت به مبلغ اولیه پیمان از صورت ‏وضعیت ها کسر می شود به نحوی ‏که مبلغ پیش پرداخت تا آخرین صورت وضعیت موقت ‏مستهلک شود‎‏. یعنی با فرض اینکه اگر میزان پیش پرداخت تعیین شده برابر با 25% مبلغ اولیه پیمان باشد ، پس از پرداخت اقساط اول و دوم پیش پرداخت به پیمانکار ، معادل 25% از هر صورت وضعیت تایید شده وی کسر و پس از پرداخت قسط سوم ، معادل 28.5% از مبلغ هر صورت وضعیت تایید شده کسر خواهد شد . و این روند تا آنجا ادامه دارد که مبلغ کل پیش پرداخت پرداخت شده به پیمانکار ، از صورت وضعیت های وی مستهلک گردیده باشد .
البته در برخی قراردادها شرایط پرداخت و مستهلک نمودن پیش پرداخت متفاوت بوده که در این صورت باید شرایط آن در اسناد مناقصه و شرایط خصوصی پیمان بطور مشخص ذکر شده باشد .
لازم به ذکر است پیمانکار میتواند همزمان با کسر مبلغ پیش پرداخت از صورت وضعیت های خود ، در بازه های زمانی مشخص نسبت به درخواست آزاد سازی ضمانت نامه های خود معادل مبلغ مستهلک شده اقدام نماید .

تاخیر در پرداخت پیش پرداخت

پیش پرداخت از آن دست مواردی می باشد که در صورت تاخیر در پرداخت بموقع آن توسط کارفرما، قرارداد را مشمول تمدید و افزایش مدت پیمان می گرداند ؛ بطوریکه 20 روز پس از تاریخ درخواست پیمانکار که به تایید مشاور رسیده است و یا 10 روز پس از تاریخ ارائه تضمین از طرف پیمانکار ، هر کدام که بیشتر باشد ، آخرین مهلت کارفرما برای پرداخت هر قسط پیش پرداخت می باشد . در صورتی که کارفرما در مهلت تعیین شده پیش پرداخت را به پیمانکار پرداخت ننماید ، پیمانکار می تواند مطابق بند الف-9 ماده 30 شرایط عمومی پیمان در خواست تمدید مدت پیمان را بنماید و به ازای مدت تاخیر در پرداخت مطابق بخشنامه 5090 ، مدت پیمان تمدید و مدت زمانی بابت تاخیر حادث شده به مدت قرارداد اضافه میگردد . این مدت زمان تمدید شده در گزارش تاخیرات پروژه لحاظ شده و از موارد تاخیرات مجاز پیمانکار می باشد .
در انتها لازم به ذکر است که علاوه بر مبحث پیش پرداخت ، کارفرمایان میتوانند از آئین نامه اجرایی ماده 81 نیز برای تقویت بنیه مالی پیمانکاران جهت خرید ماشین آلات ، ابزار و مصالحی که تهیه و ارسال آنها زمانبر می باشد ، استفاده نمایند .

بخشنامه پیش پرداخت در فایل پیوست این متن موجود می باشد.