اگر درزمینهٔ ساخت وساز فعال باشید خوب میدانید که یکی از پراهمیت ترین مراحل و عملیات های اجرای سازه های بتنی، قالب بندی می باشد. می تواند تأثیرگذارترین بخش از فرآیند اجرای سازه بتنی از منظر اقتصادی و زمانی اجرا به شمار آید. ازاین رو رعایت نکات اجرایی، نگهداری، کیفیت اجرا، به کارگیری بهترین نوع قالب و هماهنگ با نوع پروژه، تأثیر فراوانی بر کل پروژه دارد.

قالب بتن چیست؟

درواقع قالب بتن یک سازه موقت محسوب می شود که پس از انجام وظیفه موردنظر از سازه جدا می گردد. قالب های بتن در انواع مختلف چوب، آجر و یا فلز می باشد که انتخاب نوع قالب موردنظر بستگی به نوع پروژه، هزینه برآورد شده و زمان در دسترس جهت اتمام پروژه دارد. قالب فلزی بتن شامل ظروفی می باشد که با شکل و شمایل خاص خود جهت نگهداری آرماتور و بتن خیس تا زمان شکل گرفتن و خشک شدن بتن مورداستفاده قرار می گیرد. معمولاً از قالب فلزی بتن جهت پروژه های با عمق پی زیاد، قالب بندی فونداسیون، ستون های بتن، دیوارها و حتی اتوبان سازی استفاده می کنند چراکه دارای استحکام و مقاومت بالاتری نسبت به سایر قالب ها دارند. در حالت کلی جالب است بدانید که قالب بندی بتن قسمت عمده ای از مخارج ساخت و اجرای اسکلت های بتنی و اجزای بتنی ساختمان را به خود اختصاص می دهد. چراکه هزینه مصالح، ساخت و اجرای قالب های بتنی بستگی به شکل قالب بتن و دشواری ساخت آن و نوع مصالح مصرفی دارد و در برخی موارد ممکن است قالب بندی بتن تا بیش از ۷۵ درصد هزینه یک عضو بتنی را به خود اختصاص دهد.

آشنایی با رویه استفاده از قالب های فلزی بتن

بتن یکی از پرکاربردترین مصالح در ساختمان سازی است که از سیمان و مصالح درشت تشکیل شده و به عنوان اتصال دهنده در ساختمان سازی کاربرد دارد. در همین راستا نیز طریقه قرارگیری بتن در این قالب ها به این صورت است که ابتدا بتن را به حالت خیس و نرم درآورده و سپس در قالب فلزی بتن قرار می دهند. درواقع می توان مطرح کرد که از مهم ترین گام های احداث سازه های بتنی، انجام قالب بندی است و طبیعتاً در کنار آن پایداری نیز از مهم ترین خصوصیاتی است که باید در قالب بندی رعایت شود؛ بنابراین به منظور اینکه این قالب ها محکم باشند و به مرورزمان دچار شکاف نشوند عمدتاً بدون درز طراحی و تولید می شوند. قالب فلزی بتن از متریالی تهیه می شود که چسبندگی به دیواره های قالب به حداقل برسد که این امر مانع از خوردگی قالب می شود؛ بنابراین طول عمر قالب فلزی بتن نسبت به سایر قالب ها بیشتر است. قالب های فلزی معمولاً با انواع داربست به کار می رود؛ اما آنچه بیش از تمامی این موارد در کیفیت قالب های فلزی بتنی مؤثر می باشد، نحوه نصب این قالب ها می باشد؛ چراکه توجه و دقت در نصب قالب های فلزی است که سبب تداوم این قالب ها می شود. درواقع همبندی دقیق و مستحکم قالب های فلزی در کیفیت قالب فلزی بتن از نقشی مؤثر برخوردار می باشد.

آشنایی با انواع قالب های بتن

به طورکلی چهار مدل اصلی از قالب های بتن در بازار وجود دارند که در این بخش به بررسی تک تک این موارد می پردازیم:

۱. قالب بتن مدولار

قالب فلزی مدولار بتن، قالبی است که طراحی و ساخت آن با توجه به ابعاد عرضی ۵ سانتی متر صورت گرفته است. در حال حاضر این قالب، ابعاد و اندازه های گوناگونی دارند که به راحتی در بازار در دسترس می باشند. این قالب با توجه به تنوع زیادی که دارد به جرئت می توان گفت که در قالب بندی قسمت های مختلف سازه های بتنی بیشترین کاربرد و نقش را دارد. این قالب ها به طورکلی دارای ارتفاع ۱، ۱.۵ و ۲ متر و عرض های ۱۰ تا ۵۰ سانتی متری هستند که با ابعاد استاندارد تولید و عرضه می شوند. علاوه بر این، این امکان وجود دارد تا قالب مدولار بتن با توجه به نیاز مشتری و بر اساس ابعاد سفارشی آن نیز تولید شود. زمانی که برای اجرا و ساخت سازه ها از قالب مدولار بتن استفاده شود، درنهایت سازه ای بسیار زیبا و استوار ایجاد خواهد شد که از عمر طولانی برخوردار می باشد.

۲. قالب بتن مدور

به طورکلی می توان اذعان نمود که اسکلت بندی به روش مدور جهت بهره وری از منابع، یا محفظه های سیمانی و سیلورها به کار می رود؛ که در این روش تکیه گاه و اسکلت سیمانی به شکل پیچیده و تاب داده ساخت و به بازار عرضه می شود. هنگام قالب بندی برای قسمت هایی به شکل قوس و دایره از قالب مدولار یا کمانی استفاده می شود.

۳. قالب بتن خاص

قالب های بتن خاص با توجه به نقشه و معماری سازه موردنظر، به شکل های مختلف مثلث، متوازی الاضلاع، منحنی، کنج های خاص، چندضلعی و غیره طراحی و ساخته می شوند. این نوع از قالب ها در بخش های مختلفی نیز مورداستفاده قرار می گیرند برای مثال از آن ها می توان به عنوان قالب جدول، قالب ستون گرد، قالب سرستون پل ها، قالب دیوارهای پیش ساخته و قالب نیوجرسی استفاده کرد. همچنین لازم به ذکر است که قالب های خاص، قالب هایی هستند که به صورت سفارشی و طبق طرح مشتری طراحی و ساخته می شوند تا در ساخت سازه به طور تخصصی و دقیق مورداستفاده قرار گیرند.

۴. قالب فلزی بتن

همان طور که در ابتدای این نوشتار نیز اشاره شد، قالب فلزی بتن در انواع فولادی موجود می باشد و به منظور اینکه این قالب ها محکم باشند و به مرورزمان دچار شکاف نشوند، عمدتاً بدون درز طراحی و تولید می شوند. قالب فلزی بتن در انواع مختلف چون قالب فلزی پیاده رو، سنگفرش، مخصوص پل، مخصوص ساختمان، ستون، تونل و غیره موجود می باشد. با توجه به وزن و کاربرد می توان از فلزهای مختلفی برای ساخت آن ها استفاده کرد. قالب فلزی بتن پیاده رو در جنس آلومینیوم و آهن نیز موجود می باشد. همچنین ذکر این نکته لازم است که قالب های فلزی بتن فولادی که در نوع مرغوب و باکیفیت موجود می باشند، توسط روش های مختلفی چون گالوانیزاسیون آبکاری شده و در برابر زنگ زدگی، فرسایش و پوسیدگی مقاومت بالایی دارند.

آشنایی با انواع قالب های فلزی

انواع قالب های فلزی نیز بر اساس میزان تحمل بار و کاربری خود دارای انواع مختلفی می باشد که این موارد به شرح زیر می باشد:

۱. قالب ثابت

به طورکلی این نوع از قالب ها با بتن خیس و تازه و یا مواد دیگر پر می شوند و عموماً برای نگه داشتن میل گردها به طور ثابت در سازه استفاده می شوند.

۲. قالب بالارونده

قالب بالارونده نوع خاصی از قالب بتون برای سازه های عمودی است که با انجام فرایند ساخت به سمت بالا حرکت می کند.

۳. قالب لغزان

قالب لغزنده ازلحاظ ماهیت و کاربرد مشابه قالب بالارونده است. این قالب در یک رویه مداوم به صورت قائم (عمودی) نصب می شود. درواقع، این نوع سیستم قالب بندی، روشی برای تولید مقاطع مرتفع بتن آرمه است و برای ساخت دیواره های هسته ای و شفت های اصلی در سازه های مرتفع مناسب است. همچنین لازم به ذکر است که روش قالب لغزنده برای ساخت سازه های بلند و با طول زیاد نظیر سیلوها، برج های مخابراتی، هسته های برشی ساختمان های بلند، برج های خنک ساز، دودکش ها، پایه های پله، کف تونل ها، کانال های آب، کف جاده ها و سازه های مشابه، مورداستفاده قرار می گیرد. با استفاده از سیستم قالب لغزنده بسیاری از داربست بندی های اطراف سازه حذف و سرعت اجرای کار به همراه نمای بهتر برای کار افزایش می یابد.

بررسی کلی ویژگی های قالب های فلزی بتنی

به طورکلی استفاده از این نوع از قالب ها ازجمله رایج ترین ابزار در فرایند بتن ریزی و ساخت وساز می باشد. در همین راستا نیز در این بخش به معرفی و بررسی ویژگی های قالب های فلزی بتنی می پردازیم. درواقع قالب های فلزی ازجمله انواع متریالی می باشند که قابلیت حمل آسان، استفاده به صورت مدولار، مقاومت فیزیکی بالا، نچسبیدن به بتن، سادگی اتصالات، سرعت اجرای بالا، دکفراژ سریع، سطح صاف در کنار تکرارپذیری بالا را داشته و همین ویژگی های نیز عاملی برای موارد رایج استفاده از آن ها می باشد. از طرفی یکی از بزرگ ترین برتری قالب فلزی بتن، مقاومت بسیار بالای آن در مقابل فشارهای ناشی از انبوه بتن می باشد. با توجه به وزن استاندارد این نوع از قالب ها می توان شاهد، اجرای یک پروژه اعم از دیوار، سرستون و یا تیر پل و … با استفاده از هزاران بتن بود؛ بنابراین قالب بتن بایستی به سادگی بتواند وزن این حجم از بتن را تحمل کرده و تغییر شکل ندهد که در غیر این صورت ضرر و زیان پروژه بسیار بالا خواهد بود و به همین علت غالباً قالب بتن از فلز یا چوب سفت وسخت تولید می گردد. لازم به ذکر است که در سال های اخیر شاهد تولید چشمگیری از قالب بتن از جنس های پلاستیک، فایبرگلاس و رزین بوده ایم اما در هزینه و مقاومت این مصالح در برابر نقش چوب و فلز کمی جای تردید وجود دارد.

آشنایی با اجزای اصلی قالب های فلزی بتن

اجزای قالب فلزی در تمامی انواع قالب های بتن اجزای مشخص و بدون تغییری می باشند. اجزای قالب فلزی در کنار یکدیگر سبب می شوند تا سازه ای یکپارچه، مستحکم و مقاوم، بدون هیچ عیب و نقصی ایجاد شود. در همین راستا نیز می توان اجزای اصلی این نوع از قالب ها را شامل رویه، بدنه، پشت بندها، حائل، ستون، مهارها و غیره در نظر گرفت که می توان این قالب ها را در کنار یکدیگر قرار داده و سیستم های پیچیده تری چون قالب مدولار، قالب بالارونده، قالب میزی، قالب چرخشی، قالب چکشی، قالب لغزنده و غیره را به وجود آورد. هرچقدر که سازه ی موردنظر پیچیده تر باشد قالب فلزی پیچیده تر بوده و قالب از اجزای بیشتری تشکیل می شود، از طرفی هرچقدر سیستم قالب فلزی پیچیده تر باشد قالب بندی فلزی نیز سخت تر و پیچیده تر خواهد بود. اگر بخواهیم قالب بندی فلزی را برای تمام سازه ها به طور مختصر شرح دهیم، بدین صورت می باشد که در قالب فلزی بتن خیس شده را ریخته و پس از خشک شدن قالب فلزی را از آن جدا می نمایند.

آشنایی با معیارهای طبقه بندی انواع قالب های بتن

در یک نگاه کلی می توان اذعان نمود که طبقه بندی قالب بتن بستگی به نوع و محل استفاده آن دارد. به طوری که مناسب ترین قالب بتن برای پروژه موردنظر معمولاً با مقدار جریان، حجم قالب بتن، فشار و وزنی که قالب بتن باید تحمل کند، سنجیده می شود. به عنوان مثال قالب بتن مورداستفاده برای پروژه های عمرانی مسطح از ۳ تا ۱۲ اینچ (هر اینچ معادل با ۲.۵۴ سانتی متر است) متغیر است. چون حداکثر مقدار بتن در زیربنای پروژه های عمرانی مسطح مورداستفاده قرار می گیرد؛ بنابراین قالب بتن چوبی (فریم فلزی با کف پلای وود) یا قالب بتن فلزی به علت تحمل وزن زیاد برای پروژه های عمرانی وسیع همچون پل ها، سد و مخازن، دیوارهای یک طرفه و دوطرفه و … مورداستفاده قرار می گیرند. مورد بعدی، ضریب تکرارپذیری بالای قالب بتن فلزی می باشد. قالب بتن فلزی، بعد از هر بار استفاده به راحتی و با کمترین هزینه تمیز، تعمیر و دپو شده و بعد از یک اوور حالی کامل آماده استفاده مجدد می باشد. با اندکی دقت در دکفراژ و جابجایی قالب بتن فلزی می توان عمر مفید این قالب ها را تا سطح قابل توجهی بالا برد؛ بنابراین در حال حاضر قالب بتن فلزی مقرون به صرفه ترین محصول در این زمینه با توجه به وضیعت اقتصادی پروژه ها محسوب می گردد.

در باب مزایا و معایب انواع قالب های فلزی بتن

هرگونه قالبی با توجه به خصوصیات و ویژگی هایی که دارد همراه با مزایا و معایبی نیز می باشد که در بعضی موردها مزیت های آنان بیشتر از معایب آنان می باشد. در همین راستا نیز در ابتدا به بررسی مزایای این نوع از قالب های بتن می پردازیم که به شرح زیر است:

• قالب فلزی بتن، دارنده مقاومت بیشتری نسبت به قالب های دیگر می باشد و تعداد دفعات بیشتری می توان از آن استفاده نمود.

• به طورکلی به کارگیری از قالب فلزی بتن سرعت انجام عمل را ارتقاء می دهد و درنتیجه می توان در مقطع دوره کوتاه تری، عمل بیشتری انجام بخشید.

• این نوع قالب فلزی در قبال آتش سوزی از خود مقاومت نشان می دهد و همین مسئله یکی خصوصیت هایی می باشد که منجر شده است نسبت به نوع چوبی و پلاستیکی قالب ها، برتری داشته باشد.

• می توان گنجایش این قالب فلزی بتن را مزیتی به حساب آورد که درنتیجه آن عملکرد بسیار بالایی را شاهد خواهیم بود.

از طرفی از بین معایب آن می شود به این اشاره نمود که :

• این مدل قالب فلزی بتن، عایق حرارت نیست و درنتیجه تبادل گرمایی بسیار بالایی را دارا می باشد.

• به طورکلی به منظور تنظیم این نوع قالب فلزی، در ابتدا می بایست بهایی متعددی بپردازید.

• وزن این نوع از قالب ها بالاتر از سایر متریال می باشد.

بنا بر آنچه از مزایا و معایب این نوع از قالب ها مطرح کردیم، امروزه شایع ترین جور قالب ها، قالب فلزی بتن می باشند؛ به دلیل آنکه آن ها در مجموعه خود تحت عنوان شایسته ترین نوع شناخته گردیده اند. باوجود وزن بالایی که قالب فلزی بتن دارا است و هزینه ای که در ابتدا بایستی برای آن ها صرف کرد، بازهم گزینه ایده آلی بوده و بسیاری از کارفرمایان استفاده از این نوع قالب بتن را ترجیح می دهند.

آشنایی با نکاتی مهم در قالب بندی بتن

به طورکلی به منظور استفاده از قالب های بتن برای قالب بندی لازم است تا یکسری از نکات به طور کامل پوشش داده شده و در نظر گرفته شوند. به همین منظور نیز موارد زیر قابل ارائه می باشد که به شرح زیر است:

• مخارج تهیه مصالح و ساخت قالب متناسب با نیازهای مورد مصرف آن باشد.

• مصالح مصرفی برای ساخت قالب با دقت کافی انتخاب و تهیه شود به نحوی که بین دفعات استفاده از قالب و تداوم فعالیت های کارگاه ازنظر اقتصادی تعادل برقرار باشد؛ به عبارت دیگر هرچقدر امکان تعداد دفعات بیشتر استفاده از قالب وجود داشته باشد به همان میزان در استحکام آن و انتخاب نوع مصالح مرغوب باید توجه بیشتری شود.

• انتخاب روش ساخت و مصالح مناسب و در صورت لزوم پوشش مناسب سطوح داخلی قالب، به نحوی که امکان دستیابی به نتایج موردنظر مستقیماً میسر باشد. چراکه ترمیم بتن و یا تغییر و اصلاح فرم موردنظر طرح شده قبلی پس از گرفتن بتن و باز کردن قالب ها هم بسیار دشوار و حتی درصورتی که امکان داشته باشد، به مراتب از پیش بینی های لازم اولیه گران تر تمام می شود.

• روش مناسب و وسایل کافی برای حمل، بلند کردن و سوار نمودن قالب ها در محل کار انتخاب و پیش بینی شده باشد.

• انواع مصالحی که ممکن است به کاربرده شوند، نظیر قالب های فلزی و یا چوبی باید موردتوجه و بررسی قرار گیرند و هرکدام که برحسب مورد مناسب تر تشخیص داده شد انتخاب شود. قالب های چوبی معمولاً سبک تر و لذا امکان ساخت قطعات بزرگ تر و استفاده از آن ها بیشتر از قالب های فلزی است. در عوض قالب های فلزی را به دفعات بیشتر از قالب های چوبی می توان مصرف نمود.

• طراحی قالب باید به نحوی انجام شود که در چهارچوب خواسته های معماری و سازه ای بتوان به تعداد دفعات هر چه بیشتر مصرف کرد و تطبیق و تنظیم آن برای کارهای بعدی تکراری سهل و راحت باشد. همچنین تعادل موارد فوق باید طوری باشد که قبل از شروع قالب بندی امکان محاسبه مخارج آن مقدور بوده و ازنظر اقتصادی به صرفه و توجیه پذیر باشد.